Układ częściowy czyli restrukturyzacja angażująca tylko niektórych wierzycieli
Dążenie do zawarcia układu, czyli porozumienie się z wierzycielami co do sposobu spłaty zobowiązań dłużnika, to istota postępowań restrukturyzacyjnych. Układ to podstawowe narzędzie, które pozwala podmiotom w trudnej sytuacji uniknąć upadłości.
Zawarcie układu
Układ stanowiący rezultat sądowego postępowania restrukturyzacyjnego ma, co do zasady, charakter układu generalnego. To oznacza, że zawarcie układu wymaga zaangażowania wszystkich wierzycieli.
Przyjęcie układu obejmującego wszystkie wierzytelności może jednak napotkać trudności ze strony wierzycieli. Nim więcej wierzycieli, tym bardziej praco- i czasochłonny jest proces uzyskiwania poparcia dla układu. W postępowaniu restrukturyzacyjnym szybkość działania ma tymczasem zasadnicze znaczenie. Nawet jeśli niektórzy wierzyciele nie zgadzają się na zawarcie układu, to nie powinno to stać na przeszkodzie restrukturyzacji przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy układ nie wpływa na ich interesy.
Zdarza się bowiem, że dla uniknięcia upadłości konieczne są ustępstwa tylko niektórych wierzycieli i zawarcie z nimi układu jest wystarczające dla uniknięcia upadłości i przywrócenia rentowności. W takiej sytuacji, warto pamiętać, że przepisy prawa restrukturyzacyjnego przewidują wprost możliwość przyjęcia układu częściowego stanowiącego porozumienie selektywne, czyli zawierane tylko z niektórymi wierzycielami.
Dlaczego układ częściowy to ważne narzędzie?
Zawarcie układu tylko z niektórymi wierzycielami pozwala przeprowadzić restrukturyzację bez angażowania wszystkich, niekiedy bardzo licznych wierzycieli. Dzięki instytucji układu częściowego możliwe jest wyłączenie z negocjacji i formalnego procedowania układu tych wierzycieli, od których nie oczekuje się ustępstw. Takie wyłączenie pozwala zredukować koszty i zaangażowanie konieczne dla przeprowadzenia układu. Daje ponadto szanse, aby w toku prac nad układem skupić się na propozycjach układowych w relacji z wierzycielami strategicznymi, co może istotnie przyspieszyć i zwiększyć szanse na przyjęcie układu.
Wybór wierzycieli, którzy mają zostać objęci układem częściowym – kryteria
Zgodnie z art. 180 ust. 1 Pr. Restr. dłużnik może złożyć propozycje układowe dotyczące jedynie niektórych zobowiązań, których restrukturyzacja ma zasadniczy wpływ na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa dłużnika.
Kryteria decydujące o objęciu określonej grupy wierzycieli układem częściowym powinny spełniać wymóg ekonomicznego uzasadnienia. Innymi słowy, zawarcie układu powinno samodzielnie umożliwiać osiągnięcie rzeczywistej poprawy sytuacji restrukturyzowanego przedsiębiorstwa, przy założeniu że pozostałe wierzytelności będą zaspokajane w całości w niezmienionym kształcie. Kluczowa jest zatem ocena, że przyjęcie układu pozwoli na osiągnięcie celu postępowania. Każdorazowo trzeba ocenić, czy ograniczenie restrukturyzacji do danej grupy wierzytelności, spełnia ten warunek.
Zawarcie układu częściowego jest możliwe przykładowo z ograniczeniem do wierzytelności z tytułu finansowania działalności dłużnika. Może dojść do sytuacji, gdy raty kredytowe stanowią w danym momencie dla przedsiębiorstwa zbyt duże obciążenie, albo dlatego, że wysokość rat wzrosła, albo z uwagi na wzrost innych kosztów (czy spadek przychodów) pogorszyła się ogólna kondycja przedsiębiorstwa. W takiej sytuacji dłużnik może zawrzeć układ częściowy ograniczając się do porozumienia z instytucjami finansującymi. Jednocześnie pozostałe zobowiązania przedsiębiorstwa są spłacane w całości na bieżąco. Biorąc pod uwagę wymóg ekonomicznego uzasadnienia, takie rozwiązanie jest możliwe, jeśli ustalimy, że restrukturyzacja zobowiązań finansowych będzie wystarczająca dla poprawy sytuacji przedsiębiorstwa i po ich obniżeniu przedsiębiorstwo będzie rentowne.
Ponadto, przepisy wprost wskazują inne przykładowe kryteria wyodrębnienia. Układem częściowym mogą być objęte umowy o zasadniczym znaczeniu dla funkcjonowania przedsiębiorstwa (na czele z umowami z tytułu dostawy najważniejszych materiałów lub umów leasingu majątku niezbędnego dla działalności prowadzonej przez dłużnika). Układ częściowy może także zostać ograniczony do wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo, czy też największych według sumy.
W każdym wypadku, przyjęte kryteria wyodrębnienia powinny uwzględniać sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa oraz być sformułowane jednoznacznie i obiektywnie. W szczególności kryteria wyodrębniania nie mogą służyć pominięciu wierzyciela przeciwnego zawarciu układu częściowego.
Istotne jest, że w przypadku układu częściowego, dobór kryteriów wyodrębnienia wierzytelności objętych układem częściowym podlega kontroli sądowej (na etapie zatwierdzenia układu przyjętego w postępowaniu o zatwierdzenie układu lub po złożeniu wniosku o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego). Gdyby doszło do arbitralnego określenia, którzy wierzyciele zostają objęci układem częściowym i takie zakwalifikowanie nie miałoby podstawy w obiektywnych, jednoznacznych i uzasadnionych ekonomicznie kryteriach, to taki układ nie może zostać przyjęty.
Co z wierzytelnościami nieobjętymi układem częściowym?
Udział wierzycieli nieobjętych układem częściowym w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest ograniczony i nie wymaga ich aktywności. Takim wierzycielom nie udziela się informacji o sytuacji majątkowej dłużnika i możliwości wykonania układu częściowego. Wierzyciele nieobjęci układem nie mają prawa głosu nad układem częściowym. W konsekwencji nie uwzględnia się ich przy określeniu niezbędnej do przyjęcia układu większości 2/3 sumy wierzytelności objętych układem częściowym.
Takie podejście do wierzycieli nieobjętych układem częściowym odróżnia układ częściowy od innego narzędzia pozwalającego na różnicowanie sytuacji wierzycieli, to jest podziału wierzycieli na grupy. W przypadku gdy układ ma charakter generalny z podziałem na grupy, wszyscy wierzyciele zachowują pełnię uprawnień. Jedynie sposób restrukturyzacji ich zobowiązań może różnic się między sobą w poszczególnych grupach. Może dojść do sytuacji, gdy dla określonej grupy wierzycieli w ramach układu generalnego jest przewidziane zaspokojenie ich wierzytelności w całości. Pomimo to – gdy procedowany jest układ generalny (dotyczący wszystkich wierzycieli) – tacy wierzyciele muszą zostać zawiadomieni o zgromadzeniu wierzycieli. Zapewnienie możliwości oddania przez nich głosu może być dużym wyzwaniem logistycznym. Może nawet może powstać sytuacja, w której głosy wierzycieli, od których nie wymaga się żadnych ustępstw, oddane „przeciw” układowi doprowadzą do tego, że układ nie zostanie przyjęty. Takim sytuacjom pozwala zapobiec układ częściowy.
Ochrona wierzycieli nieobjętych układem
Interes wierzycieli nieobjętych układem podlega przy tym ochronie w toku postępowania restrukturyzacyjnego.
Po pierwsze, treść propozycji układowych nie może prowadzić do sytuacji, w której wierzytelności nieobjęte układem byłyby zaspokojone w niższym stopniu.
Po drugie, jeżeli restrukturyzacja wierzytelności objętych układem częściowym wiązałaby się z ustanowieniem na majątku dłużnika zabezpieczeń (w tym rzeczowych), to takie zabezpieczenia mają ograniczoną skuteczność. W razie niepowodzenia restrukturyzacji i ogłoszenia upadłości dłużnika w ciągu roku od zatwierdzenia układu, zabezpieczenia są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości lub wierzycieli dłużnika. Chodzi o to, żeby sytuacja wierzycieli nieobjętych układem, gdyby doszło do upadłości po wcześniejszym przyjęciu układu częściowego bez ich zaangażowania nie była gorsza, w porównaniu z sytuacją tych wierzycieli, gdyby upadłość została ogłoszona od razu. To oznacza równocześnie, że wierzyciele mający być objęci układem częściowym, względem których kierowane są propozycje układowe obejmujące ustanowienie zabezpieczeń, muszą liczyć się z ryzykiem następczej bezskuteczności takich zabezpieczeń w razie niepowodzenia restrukturyzacji.
Po trzecie, wierzyciele nieobjęci układem mają prawo zgłoszenia zastrzeżeń co do kryteriów wyodrębnienia wierzycieli oraz co do pokrzywdzenia wierzycieli nieobjętych układem częściowym na skutek złożonych propozycji układowych. W razie zatwierdzenia układu częściowego tacy wierzyciele mają możliwość wniesienia zażalenia, aczkolwiek jego podstawy muszą ograniczać się do wyżej wskazanego zakresu.
Podsumowanie
Układ częściowy może stanowić narzędzie istotnie zwiększające szanse powodzenia postępowania restrukturyzacyjnego. Jego zastosowanie pozwala na skrócenie czasu, jaki jest konieczny do zawarcia układu oraz pozwala skoncentrować się dłużnikowi na prowadzeniu negocjacji z ograniczonym gronem wierzycieli. Zawarcie układu częściowego, który nie angażuje znacznej części wierzycieli dłużnika może też być dla dłużnika bardziej korzystne wizerunkowo, gdyż pozwala na restrukturyzację zadłużenia bez zaangażowania szerokiego grona wierzycieli. Wierzyciele nieobjęci układem częściowym nie odczują ekonomicznego ciężaru restrukturyzacji, co może być istotne w perspektywie dalszej działalności restrukturyzowanego przedsiębiorstwa.
